VOORWOORD. Gaarne maak ik gebruik van de gelegenheid die het schrijven van mijn proefschrift mij biedt, om allen die aan mijn akademiese vorming hebben medegewerkt openlik mijn dank te betuigen. Dat Gij, Hooggeleerde DE BOER, Hooggeachte Promotor, leiding hebt willen geven aan mijn kandidaats- en doktorale studieën, stel ik op hoge prijs. Zeer erkentelik ben ik U voor de welwillende wijze waarop Gij mij bij het schrijven van mijn dissertatie steeds hebt gesteund. Mijn opleiding in de filosofiese wetenschappen heb ik grotendeels van U genoten, zowel op Uw privatissima als op Uw leerrijke kolleges. Steeds weer trof mij Uwe diepe kennis, Uw heldere en zakelike behandeling van filosofiese vraagstukken en Uw bekendheid met de hedendaagse geestelike stromingen van andere landen. In mijn verder leven hoop ik de vruchten te kunnen plukken van wat ik bij U heb geleerd. Hoezeer heb ik ook genoten van Uw kolleges en privatissima, Hooggeleerde KOHNSTAMM. Naar de geest Uwer inaugurele rede hebt Gij ons steeds gewezen op de algemeen wijsgerige fundering der paedagogiek en dat de problemen der opvoedings- en onderwijsleer behandeld moeten worden in hun verband met de vragen van wereld- en levensbeschouwing. Daar de paedagogiese strijdvragen zich juist tegenwoordig het meest op dit gebied bewegen en Uw behandeling ervan ook overeenkomt met de richting van mijn meest intensieve belangstelling, behoef ik U nauweliks te verzekeren van mijn grote erkentelikheid voor de onder U genoten leiding. Ook aan U, Hooggeleerde GROENEWEGEN, DE GROOT, KRANENBURG en SCHOLTE en aan U, Zeergeleerde GUNNING, POLAK en VAN WAIJENBURG, ben ik meer dank verschuldigd dan ik hier in enkele woorden kan uitdrukken. Dat Gij, Hooggeleerde HOERNLÉ, mij het eerst te Kaapstad in de filosofiese wetenschap hebt ingeleid, zal mij steeds een aangename herinnering blijven. Ten slotte een woord van dank en hulde aan de Nederlandsch Zuid-Afrikaansche Vereeniging voor haar onverflauwde belangstelling in de studie van Afrikaanse studenten hier te lande. INHOUD. Blz. 33333 § 3. HET VERBAND TUSSEN FILOSOFIE EN PAEDAGOGIEK . 30 73 80 . 159 177 203 . 218 HOOFDSTUK I. § 1. Algemene Inleiding: De tegenwoordige tijd kenmerkt zich door een biezondere belangstelling voor zaken van opvoeding en onderwijs. Niet minder sterk en in veel breder kringen dan bij de overgang van de 18e tot de 19e eeuw trekken tans paedagogiese vraagstukken de aandacht. Kritiek van het oude en plannen tot nieuwe opbouw gaan daarbij samen, al laat de eerste, die gemakkeliker is, voorlopig het meest van zich horen. Het tegenwoordige stelsel van opvoeding is naar veler mening een anakronisme geworden en sluit zich niet meer aan bij de toestanden van een snel zich ontwikkelende beschaving. De kritiek heeft alle door de overlevering en gewoonte geheiligde opvoedkundige methodes en middelen aangetast, zodat er nauweliks één gebied van de paedagogiek is, waar men ons niet oproept rekenschap te geven van wat er gedaan is en nog te doen staat. Het is prakties bijna onmogelik om zich een volledig overzicht te verschaffen van de grote verscheidenheid van richtingen en meningen in de paedagogiek. Men wordt vrijwel overweldigd door een steeds toenemende stroom van paedagogiese literatuur door vakmannen geschreven, terwijl het hoe langer hoe meer gewoonte wordt dat zelfs dagbladen hun lezers af en toe, soms geregeld, paedagogiese bijdragen aanbieden. Deze belangstelling in alles wat de school aangaat, is begrijpelik wanneer men bedenkt dat de school, meer dan welke andere maatschappelike inrichting ook, tussen het verleden en de toekomst staat. Als het levende heden is de school de reflektie van het verleden en de voorspelling van de toekomst. Ze heeft haar voorwaarden en vormen van bestaan van het verleden gekregen, terwijl het heden haar doel en .idealen bepaalt en de mate waarin deze werkelikheid zullen worden in de toekomst.1) Derhalve is ook begrijpelik dat men in de politiek een mededinger is naar de gunst van de school, want men beseft dat de politieke idealen die men voorstaat, de grootste kans op verwezenliking krijgen, wanneer ze het schoolwezen beheersen. Bij de jeugd ligt de toekomst van de staat. Men begint de konsequenties te trekken uit dit besef van de hoge waarde en betekenis van de opvoeding, doordat men hoe langer hoe meer het vak van de opvoedkundige wetenschap een dergelijke ereplaats aan de universiteiten begint toe te kennen als vele van de andere zusterwetenschappen reeds lang bezitten. Het is ook niet onbillik, het ligt zelfs voor de hand, om te verwachten dat men de meeste prikkels en de grootste inspiratie zal kunnen ontvangen juist van die plaatsen waar het geestelik leven van een volk het sterkst klopt, n.l. aan de universiteiten. In werkelikheid zijn in enkele landen de universiteiten de geboorte- en kweekplaatsen geweest van opvoedkundige theorieën die later praktiese betekenis en invloed hebben verkregen. Een hogeschool seminarium is de bij uitstek geschikte plaats om,,die Gesetze aufzufinden nach denen die geistige Entfaltung des heranwachsenden Geschlechts zu regeln ist," een formule waarin REIN de taak van de opvoedkundige wetenschap definieert. 2) De taak van de universiteit t.o.v. de paedagogiese wetenschap wordt des te belangrijker, nu er na de oorlog op allerlei gebied zulk een behoefte is aan reorganisatie en nieuwe bepaling van onze begrippen en idealen. Indien de opvoeder, waaronder vooral de praktikus te verstaan is, doelbewust zijn werk ten beste wil doen, dan zal hij zeker nut kunnen hebben van wetenschappelike leiding en voorlichting, welke taak de universiteit in de eerste plaats voor ogen moet houden. De dragers van de nieuwe opvoedkundige gedachten van de tegenwoordige tijd zijn meestal bekend onder de naam van reform-paedagogen of ook wel toekomst-apostels. Overwegend zijn ze pessimisties gestemd tegenover het verleden en zoals de naam reeds aanduidt, optimisties wat de toekomst betreft. Ten grondslag aan hun denkbeelden ligt een melioristiese wereld- en levensbeschouwing. Ze ver 1) cf. The Educational Situation by J. Dewey, p.p. 7-8. Kunst, Politik, Pädagogik: Gesammelte Aufsätze von W. Rein: III Bd., I Teil. S. 108. |